Geniz eti (adenoid) nedir?
Geniz eti, burunun gerisinde, geniz (nazofarenks) denilen bölgede yer alan bir lenf dokusu kümesidir. Geniz eti, bademcikler ve dil kökü bademcik dokusu ile birlikte bir koruyucu lenf halkası meydana getirir. Bu lenf dokuları, üst solunum ve sindirim yolları ile giren bakteri, virus ve alerjenlere karşı vücudun savunma mekanizmalarını oluştururlar.
Geniz etinin hücresel özellikleri bademcikler ile aynıdır, ancak yapısı ondan farklıdır; bir kılıf ile çevrili olmadığı için karnıbahara ya da muz hevenkine benzer bir görünümdedir. Geniz eti doğumda vardır, daha sonra 8 yaşına dek, bademcikler ile birlikte giderek büyür. Geniz eti büyümesine bağlı şikayetler, en sık olarak 1. -2 yaşlarda ortaya çıkar.
Geniz eti nedeniyle hangi şikayetler ortaya çıkar?
Büyümüş bir geniz eti burun tıkanıklığı, sürekli ağızdan nefes alma ve yemek yerken burundan nefes alınamadığı için iştahsızlık gibi yakınmalara neden olur. Tıkayıcı olacak kadar büyümüş bir geniz eti uykuda nefes almayı güçleştirir, hatta uyku sırasında nefes almanın durmasına yol açabilir; bu nedenle de sağlıklı uyku düzenini bozar. Uyku düzeninin bozulması da idrar kaçırma, özellikle boyun bölgesinde terleme ve yatakta sık sık yer değiştirmeye neden olur.
Geniz etinin girintili çıkıntılı bir yapısı olması nedeniyle, hastalık etkeni olan mikroplar içinde barınır. Bu nedenle, tıkayıcı olacak kadar büyük olmayan bir geniz eti bile, içerdiği mikroplar nedeniyle bir enfeksiyon odağı meydana getirerek, kulaklarda, burun ve sinüslerde tekrarlayan veya düzelmeyen iltihaplanmalara yol açabilir. Geniz eti odağında bulunan kronik enfeksiyon nedeniyle tekrarlayan sinüzit ve orta kulak enfeksiyonları, kulak zarında çökme ve orta kulakta sıvı toplanması ortaya çıkabilir.
Geniz eti büyüklüğü nasıl muayene edilir?
Burundan yerleştirilen ince bir endoskop ile muayene edilerek, geniz etinin burun gerisindeki açıklığı ne kadar tıkadığı belirlenir ve bu değer % olarak ifade edilir. Bazen de röntgen tetkiki ile geniz etinin hava yolunu ne kadar tıkadığı incelenebilir.
Geniz eti büyüklüğünün ilaçla tedavisi var mıdır?
1- Tuzlu su ile burun ve geniz yıkanması ile, burun ve genizdeki salgıların temizlenmesi, özellikle de geniz eti üzerindeki yapışkan sümük birikiminin yıkanarak mekanik olarak uzaklaştırılması yararlıdır ve bazı hastalarda burun tıkanıklığını azaltır.
2- Kortizonlu burun spreylerinin kullanımı ile, geniz eti büyüklüğünde en fazla %10 kadar bir küçülme olabilir; az da olsa bu küçülme bazı hastalarda burun tıkanıklığında azalmaya yol açabilir. Ancak burun spreyi kesildiğinde geniz eti tekrardan büyümeye devam eder.
Geniz eti ameliyatının (Adenoidektomi) gerekli olduğu durumlar
1- Tıkanma ile ilgili durumlar:
– Sürekli burun tıkanıklığı ve ağız solunumu yapma
– Uyku apnesi
– Kor pulmonale (Kalp yetmezliği)
– Diş ve çenede gelişimsel bozukluklar
– Büyüme ve gelişme geriliği
– Konuşma bozuklukları
2- Enfeksiyon ile ilgili durumlar:
– Tekrarlayan veya kronik geniz akıntısı
– Tekrarlayan veya kronik orta kulak enfeksiyonu
3- Diğer durumlar:
– İyi veya kötü huylu tümör şüphesi
– Ağız kokusu
Geniz etinin alınmasının gerekli olduğu kararı nasıl verilir?
1- Geniz etinin büyüyüp tıkayıcı hale gelmesi nedeniyle alınması gerekebilir:
– Gece uykuda solunum durması (apne) önemli bir durumdur. Bebeklerde 2 saniye üzeri nefes durması durumu apne olarak kabul edilir.
– Sürekli ağızdan nefes alma nedeniyle gelişen üst damak ve diş problemleri, ki bunlar üst çenenin yeterince gelişememesi nedeniyle alt çeneye göre daha arkada yerleşmesi ve bir kubbe şeklini alması ile dişlerde çarpıklıklar gibi ortodontik problemlerdir.
2- Tıkayıcı olmayan ancak bir enfeksiyon kaynağı olan geniz etinin ortadan kaldırılması nedeniyle de ameliyat gerekebilir.
– Tekrarlayan ve ilaç tedavisi ile düzelmeyen orta kulak enfeksiyonları ve orta kulakta sıvı birikmesi durumunda geniz eti alınır.
– Tekrarlayan sinüzit atakları ki, bunlar burun tıkanıklığı, burun ve geniz akıntısı, öksürük, ateş ve yüzde ağrı ile seyreden ataklardır; geniz etinin alınması gerekli kılabilir.
Geniz eti kaç yaşında alınabilir?
Geniz etinin alınması (adenoidektomi) bazen tek başına, bazen de kulaklara tüp takılması ve bademciklerin alınması ile birlikte uygulanır. Geniz etinin alınması, özel nedenler olmadıkça hastanede gecelemeyi gerektirmeyen bir ameliyatttır.
Geniz etinin alınması ile bağışıklık sisteminin çalışmasında herhangi bir eksiklik oluşmaz. Ancak, 1 yaşından önce geniz etinin alınması da çok nadiren gereklidir. Çünkü geniz eti genellikle 1- 2 yaşından önce tıkayıcı olacak kadar büyümez ve bu yaştan önce alınması nadiren gereklidir. Ancak bazı bebekler çok tıkayıcı derecede büyük olan geniz eti nedeniyle beslenemez ve tam burun tıkanıklığı nedeniyle nefes alamaz durumda iseler, aylık iken bile geniz etinin alınması gerekebilir.
Geniz eti ne zaman alınmamalıdır?
Yarık damaklı çocuklarda ve damak kaslarında gevşeklik ile seyreden bazı nörolojik hastalıklarda geniz etinin alınması yumuşak damak yetmezliğine yol açar. Bu gibi hastalarda, geniz eti kütlesi, bozulmuş olan yumuşak damak fonksiyonlarına katkıda bulunur. Geniz etinini alınması ile damak gerisinde meydana gelen boşluk nedeniyle, yumuşak damak yeterince kapanamaz ve yemek sırasında sıvı ve katı gıdalar genize kaçar. Ayrıca konuşma sırasında yumuşak damağın tam kapanamaması, burundan hava kaçaklı, yani hım hım konuşmaya neden olur. Dolayısı ile, görünür veya gizli yarık damağı olan, veya yumuşak damak kaslarında güçsüzlük bulunan hastalarda çok gerekmedikçe geniz eti alınmamalı; eğer alınacaksa da sadece yanları alınarak orta kısmı yumuşak damakla temas edecek şekilde yerinde bırakılmalıdır. Ayrıca, Down sendromlu çocuklarda, boyun omurları arasındaki eklemlerin gevşek olması nedeniyle, ameliyat sırasında hastanın baş pozisyonu için özel önlem alınması gereklidir.
Geniz eti ameliyatı nasıl yapılır?
En sıklıkla ağız içinden, damağı açan bir alet yerleştirildikten sonra, damaging arkasına geçerek alınır. Bu esanada geniz eti parmakla, ayna ile veya açılı endoskoplarla muayene edildikten sonra, uygun bir teknik kullanılarak alınır. Kullanılan ameliyat teknikleri aşağıdadır:
En sık kullanılan ve standart olan yöntem, küret denilen ağzı keskin aletler ile geniz etinin kazınarak alınmasıdır. Diğer bir yöntem ise, giyotin benzeri bir alet ile geniz etinin kesilerek alınmasıdır; bu yöntem günümüzde tercih edilmemektedir. Bir diğer yöntem ise, ısı enerjisi verilerek geniz eti dokusunun alınması ve ayı sırada aspirator denilen ve elektrik süpürgesi gibi sıvı ve dokuları emerek temizleyen bir aletin de birlikte kullanılmasıdır. Bu iş için aynı anda ısı veren ve emme yapan cihazlar geliştirilmiştir. Ayrıca dokuyu ısı vermeden, traşlayarak emen cihazlar da kullanılabilir; bu cihazların avantajı ameliyatın burun içinden endoskopik yolla yapılabilmesi ve kenr bölgelerdeki geniz eti dokularının da alınabilmesidir. Lazer, eski yıllarda geniz eti dokusunun alınmasında kullanılmış, ancak genizde yara dokusu ve daralma gibi olumsuz sonuçları çok olduğundan artık kullanılmamaktadır.
Geniz eti ameliyatı sonrası ne gibi değişiklikler olur?
Genellikle ağrı yok denecek kadar azdır; konuşma ve yutma sırasında hafif bir boğaz ağrısı olabilir. Bir kaç gün süren ödem nedeniyle, ameliyattan 1 gün sonra düzelen burun tıkanıklığı tekrar ortaya çıkabilir, endişelenmemlidir, zira 1 hafta içinde yara yerinini iyileşmesi ile burun tıkanıklığı geçer. Çocukların yarısında burundan hava kaçaklı bir konuşma ortaya çıkabilmektedir; yumuşak damak ödeminin gerilemesi ile 1 ay içinde düzelir. Ameliyat sonrası çocuklar rahat nefes almaya başlayınca iştahları da açılır ve rahat uyku uyumaya başladıkça da enerjileri artar. Geniz etinin alınması ile burun ve sinüslerdeki salgıların atılması ve oksijenlenme artar; geniz akıntısı ve öksürük gibi şikayetler düzelir. Ameliyat sonrası östaki tübünün çalışması da düzelir ve orta kulak havalanması artar.
Geniz eti alındıktan sonra tekrar eder mi?
Bazen ameliyat sonrası geniz eti tekrar büyüyebilir. Tekrar büyüme, erken yaşlarda ameliyat olanlarda, alerjik çocuklara ve geniz etinin tam olarak alınmadığı durumlarda daha sıktır
Geniz eti ameliyatının riskleri nelerdir?
Sıklık sırasında göre görülebilen istenmeyen etkenler aşağıda sıralanmıştır:
Kanama: nadirdir, olguların %0.4 kadarında kanamanın durdurulması için iknci bir müdahale gerekir.
Yumuşak damak yetmezliği: Çok nadiren kalıcı olabilir; 3 aydan daha uzun süren yumuşak damak yetmezliği olguların % 0. kadarında görülür ve bu durum ameliyat öncesinde damak hastalığı ve/veya damak kaslarında güçsüzlük bulunan hastalarda ortaya çıkar.
Boyun kaslarında spazm: ağrı nedeniyle nadiren görülebilir.
Genizde daralma: Nadir ama ciddi bir komplikasyondur. Geniz mukozasında yaygın hasar oluşturulduğunda iyilrşmr sırasında geniz boşluğu daralır; hastalarda burun tıkanıklığı ve konuşma bozukluğu ortaya çıkar.
